Vorige pagina Inhoudopgave Volgende pagina
Ontmoeting
Mijn ontmoeting met Yellow Fellow vond plaats tijdens het Nationaal Innovatie Event in 2005. Menna Kruiswijk vertelde mij toen dat Yellow Fellow bezig was met het opzetten van een museum voor abstracte kunst. Ik was verrast iemand met een dergelijke missie te ontmoeten op het Innovatie Event. Menna lichtte toe dat het méér moest worden dan een museum, waar je alleen maar naar kunst kunt kijken. Ze had een Cross-over Centrum voor ogen; een ontmoetingsplaats voor mensen uit de kunstsector, wetenschap en maatschappij, waar abstracte kunst gebruikt wordt als inspiratiebron en gereedschap om mensen te leren anders te denken en kijken. Dit anders leren kijken en denken was Menna’s link met het Innovatie Event. We stelden vast dat de conventionele zienswijze van de meeste deelnemers daar een enorme bevestiging voor het bestaan van de Stichting Yellow Fellow betekende!
Anders Denken en Kijken
Het was fantastisch te merken hoe we dezelfde taal spraken. Ondanks het feit dat mijn taal niet gebaseerd is op de abstracte kunst maar meer op het zogenaamde complexiteitsdenken. Een denkrichting die mij al sinds de jaren 90 fascineert en die zich ook bezig houdt met ‘anders kijken’ en daardoor de werkelijkheid beter begrijpen. Complexiteitsdenken is een verzamelterm voor o.a. de theorie van Complex Adaptieve Systemen (CAS), de Chaostheorie en het Quantumdenken. Het worden ook wel de ‘New Sciences’ genoemd. Centraal hierbij staat het durven loslaten van de aanname, dat de wereld maakbaar, beheersbaar en voorspelbaar is en meer te vertrouwen op het zelf-organiserend vermogen van mens, organisatie en natuur. Door de toenemende complexiteit, ambiguiteit en onzekerheid in onze samenleving is deze andere manier van kijken noodzakelijk geworden.
Centrale begrippen
In het complexiteitsperspectief en de abstracte kunst blijken dezelfde begrippen centraal te staan. Beide gaan er bijvoorbeeld vanuit dat creativiteit en vernieuwing ontstaan uit situaties ‘op de rand van Chaos’. Hiervoor is het nodig dat er overvloedige diversiteit en een veelheid aan mogelijkheden aanwezig is. In de abstracte kunst is een dialoog tussen kunstenaar en doek en tussen beschouwer en kunstwerk essentieel in het creëren van en zoeken naar een nieuwe werkelijkheid. De dialoog tussen beschouwer en kunstwerk houdt nooit op in de ontdekkingsreis naar nieuwe betekenis. In het complexiteitsdenken ontstaat nieuwe betekenis op collectief niveau (innovatie) door dialoog, hier ook wel circulaire interacties tussen individuen genoemd.
Abstracte Kunst als metafoor
Menna stelde voor om me in contact te brengen met Jan Verhoeven en de andere leden van de Denktank van Yellow Fellow om te kijken of een kruisbestuiving tussen abstracte kunst en complexiteit zou kunnen helpen in het streven mensen anders te doen kijken en denken. En dat was een geweldige ervaring! Het werd mij ineens duidelijk wat abstracte kunst kan betekenen en hoe het kan worden gebruikt als metafoor. Hoe je mensen kunt laten spelen met begrippen als chaos, dialoog, circulaire interactie e.d. Dat je ze kunt laten ervaren hoe een conventionele ‘mindset’ kan worden doorbroken en dat in het proces van durven loslaten – het laten ontstaan van chaos – vernieuwing schuil gaat.
Kruisbestuiving in praktijk i
Zo gaf Jan Verhoeven een gastcollege aan mba studenten van de Webster University in Leiden. Hij nodigde ze uit om een deel van zijn collectie te komen bezichtigen. Het was duidelijk dat ze niet vertrouwd waren met abstracte kunst. Door de manier waarop Jan twee opdrachten voor ze formuleerde opende hij op voorhand al hun ‘mind’. Hij vroeg ze wat ze het lelijkste schilderij vonden en waarom? Ook vroeg hij wat ze het minst lelijke schilderij vonden en waarom? Bijna iedereen had voor beide opdrachten een ander schilderij gekozen. Het legde de grote intrinsieke diversiteit in de groep bloot, waardoor interactie en collectieve dialoog ontstond en tegelijkertijd konden de beschouwers de dialoog met de werken aangaan, want ze hoefden ze niet op voorhand mooi te vinden.
Daarnaast liet Jan ze zien dat de kunstenaar vaak onderlinge verhoudingen in de compositie ‘verkeert’ kiest, die hij dan op andere plaatsen weer corrigeert om zo spanning in het schilderij te brengen. En zoals Jan zo mooi zei: ‘Elk schilderij is een samenleving van onderlinge verhoudingen’. De passie waarmee Jan de studenten over z’n werken heeft verteld en ze dingen heeft laten zien en ervaren, zorgen ervoor, dat ze nooit meer op dezelfde manier naar abstracte kunst en innovatie zullen kijken.
Kruisbestuiving in Praktijk ii
Een zelfde ervaring had ik met een strategie workshop die Yellow Fellow hield voor medewerkers van Multiconsult. Door het blootleggen van de diversiteit in de groep en het laten onstaan van interactie ontsproten er allerlei nieuwe ideëen. Het meest bijzondere was de uitkomst van de opdracht om een kunstwerk uit te kiezen als metafoor voor de organisatie waar men deel van uitmaakte. Ook hier had vrijwel iedereen een ander kunstwerk gekozen, doch in de uitleg bleken er sterke overeenkomsten te zijn in de kenmerken die men wilde benadrukken. Twee voorbeelden ter toelichting: Een van de deelnemers nam de sculptuur van Henk van Putten als metafoor, omdat het voor hem getuigde van: openheid, verscheidenheid en stabiliteit door een subtiele verbondenheid op de juiste punten. Een ander nam een schilderij van Ives Popet, als metafoor, omdat het voor hem de openheid in de organisatie weerspiegelde en de ruimte die geboden werd met minimale randvoorwaarden.
Reflectie
Het is niet alleen de abstracte kunst die het andere denken en kijken bewerkstelligt maar vooral ook de manier waarop Yellow Fellow en in het bijzonder Jan Verhoeven en Menna Kruiswijk deze kunst gebruiken om anderen te inspireren. Ik hoop en wens dat Jan nog lang de tijd en energie mag vinden om niet alleen het idee van een Cross-over Centrum uit te dragen, maar er ook nog daadwerkelijk invulling aan te geven, want dat kan hij als geen ander.
Dr. ir. J.F.L.M. Brukx, docent mba programma, Webster University, Leiden en de Nederlandse School voor Onderwijsmanagement, Amsterdam. Joop Brukx is voormalig technisch directeur van verschillende werkmaatschappijen van Unilever. Hiervoor was hij werkzaam in de kernenergie in de Verenigde Staten van Amerika en Duitsland. Sinds 2000 is hij trainer en coach. Zijn bureau, Syntelligens, richt zich op het verkennen en gebruiken van het zelforganiserend vermogen van individuen en organisaties. Hij is lid van de ‘European Chaos/Complexity in Organizations Network’ (eccon) en lid van de Denktank van de Stichting Yellow Fellow.
Vorige pagina Inhoudopgave Volgende pagina
